شناسایی و ارزیابی ریسک های مالی در قراردادهای مشارکت عمومی و خصوصی در پروژه حمل و نقل عمومی (مترو) از دیدگاه سرمایه پذیر (دولت)

Abstract

توسعه روز افزون پروژه های عمرانی در سراسر دنیا، نیاز به شناخت آن ها را به امری حیاتی تبدیل کرده است. کشور ما ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در سال های اخیر برای عمران و آبادانی سرزمینمان ایران، پروژه های زیربنایی زیادی انجام شده است. پروژه های حمل و نقل عمومی از جمله پروژه هایی زیربنایی هستند که با توجه به افزایش جمعیت اهمیت زیادی دارند. یکی از وسایل تسهیل کننده حمل و نقل عمومی مترو می باشد که با توجه به سرعت زیاد و هزینه کمتر، آلودگی کمتر نسبت به دیگر وسایل نقلیه، از اقبال خوبی در بین مردم شهرهای بزرگ برخوردار بوده است. ولی هزینه راه اندازی آن و اهمیت بحث های مالی در این زمینه بر کسی پوشیده نیست که این موضوع سبب توجه به انواع ریسک های موجود در این پروژه، به ویژه ریسک های مالی می شود. مبحث ریسک های مالی در قراردادهایی که برای انجام پروژه های زیربنایی منعقد می گردد بسیار حایز اهمیت است، چراکه عدم توجه به آن ها گاه پیامدهای جبران ناپذیری را بدنبال دارد. از انواع قراردادهایی که برای انجام این قبیل پروژه ها در کشور ما منعقد می گردد، قراردادهای مشارکت عمومی و خصوصی است که دو قطب آن دولت و بخش خصوصی می باشند. تقسیم ریسک بین این دو قطب با توجه به توانایی آن ها در تحمل ریسک صورت می گیرد که عموما بخش عمومی به عنوان نظارت کننده و بخش خصوصی به عنوان تامین کننده مالی در این مشارکت ایفای نقش می کنند که مجددا توجه به ریسک مالی در این نوع قرارداد کاملا مشهود است. متاسفانه با وجود پروژه هایی که در این زمینه در کشورمان صورت گرفته، کماکان ریسک های مالی موجود در این مشارکت بخوبی شناسایی نشده و دسته بندی مناسبی از این ریسک ها در دست نیست و به این ریسک ها در پروژه های حمل و نقل ریلی با توجه به قدمت نسبتا کم آن ها در کشورمان توجه چندانی نشده است که هدف این مطالعه رسیدن به این مهم می باشد. در این تحقیق، ابتدا با توجه به مطالعات صورت گرفته، ریسک های مالی از بین دیگر ریسک ها شناسایی شده سپس در قالب پرسشنامه ای در اختیار کارشناسان و خبرگان در زمینه انجام پروژه مترو قرار داده شد. با استفاده از تحلیل انجام شده توسط نرم افزار SPSS و توجه به دو شاخص احتمال و اثر ریسک، اولویت بندی ریسک های مالی در بخش عمومی مشخص شد. نتایج بررسی ها نشان می دهد که در بخش عمومی ریسک های مدیریتی و در بخش خصوصی ریسک های داخلی و خارجی دارای احتمال و اثر بیشتری هستند و حتی در ریسک های مربوط به بخش خصوصی نقش دولت به عنوان سرمایه پذیر کاملا مشهود است.